Beden Dismorfik Bozukluğu Nedir?

Beden dismorfik bozukluğu, fiziksel bir kusurun olmamasına rağmen ya da sadece hafif derecede fiziksel bir kusurun bulunmasına rağmen kişinin dış görünüşünü takıntı haline getirip sürekli bunu düşünmesi ve bununla meşgul olması olarak tanımlanabilir. Beden dismorfik bozukluğuna hayali çirkinlik hastalığı veya kendini beğenmeme hastalığı da denir. Bedensel bir algılama bozukluğu söz konusudur. Kişi dış görünüşünü eksik, çirkin ya da kusurlu hisseder. Bu kişiler asıl gitmeleri gereken psikiyatri kliniklerinden önce plastik cerrahi, dermatoloji veya diş kliniklerine başvururlar. 

Beden dismorfik bozukluğunda kişinin ileri derecede fiziksel kusurunun olmasına gerek yoktur. En ufak bir kusuru bile herkes tarafından fark edilen çok büyük bir kusur zannederek bu durumdan utanır ve nefret ederler, kusurlu buldukları görünüşlerini başkaları ile kıyaslarlar. Bu bedensel kusurların çoğunluğu yüz ve kafa bölgesinde hissedilir. Kusurlu buldukları bölgeyi kapatmaya ya da gizlemeye çalışırlar. Kendilerini aynada, camda ve pencere gibi yansıyan yüzeylerde tekrar tekrar kontrol etme istekleri vardır. Bunun dışında sık sık makyaj yapmak, cildini yolmak gibi davranışlar da görülür.

Bu kişilerin dış görünüşlerinin kusurlu olduğuna dair takıntıları o kadar büyüktür ki günlük yaşamları dahi bu durumdan olumsuz etkilenir. Bu hastalığa maruz kalmış kişilerin bir nevi obsesif denilen takıntılı duygulara sahip olduğundan söz edilir. Bazı uzmanlar bu takıntı duygusunun görülmesinden dolayı beden dismorfik bozukluğunu, obsesif kompulsif bozukluk içerisinde saymaktadır.

Beden dismorfik bozukluğu, toplumda görülme sıklığı her 100 kişiden 2 veya 3 kişi olan psikolojik bir rahatsızlıktır. Bu durum çoğunlukla ergenlik döneminde başlar ancak tanı konulması uzun zaman alabilir.

Beden Dismorfik Bozukluğu Neden Olur?

Beden dismorfik bozukluğunun oluşmasında başlıca nedenler; benlik saygısının düşük olması, depresyon, yeme bozuklukları ve obezite olarak bilinir. Bu durumlardan bir ya da birkaçının kişide bulunması durumunda beden dismorfik bozukluğuna neden olma riski oldukça yüksektir.

Bunların yanı sıra genetik aktarım ve çevresel etkenler de beden dismorfik bozukluğuna sebep olabilecek önemli nedenler arasındadır. Genetik nedenler birçok psikolojik sorunun kaynağı olabilmektedir. Bu nedenle özellikle 1. dereceden akrabalarında beden dismorfik bozukluğu veya herhangi bir psikolojik rahatsızlığı olan kişilerin bulunması bu durumun gelişme riski daha yüksektir.

Çevresel etkenler ise temel olarak toplum güzellik algısının kişide kendisini kusurlu ve yetersiz hissetmesine neden olması ile açıklanabilir. Günümüzün popüler vücut imgesi; televizyon, sosyal medya ve reklam panolarında sık görülen ideal kadın tipi incelik ve iri göğüslü ve ideal erkek tipi ise yağsız ve kaslıdır. Bu ideal meta erkek ve kız görünüşleri kişilerde mükemmel ve kusursuz olma kendilerini çirkin hissetmelerine neden olarak beden dismorfik bozukluğu gibi hastalıklara sebebiyet verebilir.  Ayrıca bu hastalıkla ilgili yapılmış bir araştırma sonucuna göre çoğunlukla çocukluk çağında kafa, burun gibi vücudun bazı bölgeleriyle alaycı yaklaşımlara maruz kalan kişilerde beden dismorfik bozukluğu görülmüştür. Yani çocukluk dönemi travmaları da risk faktörü olarak sayılır.

Bunların dışında; çekingen, mükemmeliyetçi ve yüksek anksiyeteli mizaca sahip ve normalden fazla estetik duyarlılığa sahip olan kişilerde beden dismorfik bozukluğu sıkça görülür.

Özgüven Eksikliği Beden Dismorfik Bozukluğuna Neden Olur mu?

Evet, özgüven eksikliği beden dismorfik bozukluğuna neden olabilir. Özgüven duygusunun oluşumu çocukluk döneminden itibaren başlar. Bu nedenle özgüven eksikliği genelde çocukluk dönemindeki eleştirel ve baskın tutumlar nedeniyle gelişebilir. Tüm bunlar sonucunda özgüveni düşük insan kendisini yetersiz hisseder ve bu durum dış görünüşünü takıntı haline getirmesine neden olabilir. Kendilerini beğenmeyen kişiler karamsarlık ve güvensizlik hissederek kendilerinde algıladıkları kusuru daha da fazla hissederler. Beden dismorfik bozukluğu yaşayan kişilerin zaten genelde özgüveni düşüktür ve hayatlarında gündelik sorunlarla bile baş etmekte sorun yaşadıklarını hissederler.

Uykusuzluk Beden Dismorfik Bozukluğuna Neden Olur mu?

Evet, uykusuzluk beden dismorfik bozukluğuna neden olabilir. Uykusuzluğun sebep olduğu bazı durumlar beden dismorfik bozukluğu için bir risk faktörü oluşturulabilir. Uyku sorunu yaşayan kişiler ruhsal ve bedensel olarak kendilerini kötü hissederler. Uykusuzluk depresyon, obezite gibi psikolojik durumlara neden olabilir. Bunun yanında uykusuz kalmak günlük hayatta dikkat dağınıklığına sebep olur ve stres seviyesini arttırarak stresle başa çıkmada da sıkıntılara neden olabilir. Psikolojik sorunların beden dismorfik bozukluğuna neden olabildiği de bir gerçektir. Ayrıca uykusuzluk obezite gibi bedensel sorunlara da sebep olur ki bu da beden dismorfik bozukluğuna sebep olan başlıca nedenler arasında yer alır. Ayrıca beden dismorfik bozukluğu yaşayan kişiler üzerinde yapılan çalışmalarda bu kişilerde uykusuzluğun çok sık görülen bir şikâyet olduğu görülmüştür.

Beden Dismorfik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Yapılan bir çalışmada beden dismorfik bozukluğu belirtilerinin başlamasının ortalama 13 yaş, tanı almasının ise ortalama 16 ila 17 yaş olduğu bulunmuştur. Beden dismorfik bozukluğunun belirtileri aşağıda listelenmiştir:

• Beden dismorfik bozukluğu yaşayan kişiler dış görünüşlerine çok odaklanırlar ve kusurlu buldukları yerlerini sürekli kontrol eder ve düzeltirler. Özellikle görünümlerini sürekli aynadan takip ederler ve gün içerisinde çevresindeki insanlara sürekli nasıl göründüklerini sorarlar. Bazıları aynaya bakmaktan bile kaçınır.
• Bu kişilerde sık görülen özellikler; utanç, içe dönük, mutsuz ve takıntılı davranışlardır.
• Kusurlu olduklarını düşündükleri için üzgündürler. Dış görünüşleri hakkında sürekli endişeli ve stresli hissederler.
• Başkaları tarafından görünmek istemezler, kendilerini gizlerler veya kozmetik veya estetik gibi çabalarla görünüşlerini değiştirmeye çalışırlar. Bu yüzden bu kişilerin çoğunun sosyal hayatı da etkilenmiş olur.
• Bu kişiler çirkin ve kusurlu olduklarına çok inanmışlardır ve herkesin de onları böyle gördüğünü düşünürler.
• Dış görünüşlerini sürekli başkalarıyla kıyaslarlar ve mutluluklarını bu kusurlarının geçmesine bağlamışlardır.
• Bu kişiler kusurlu hissettikleri bölgeyi tanımlamak yerine daha çok bu konuda duydukları utanç ve aşağılanmayı anlatırlar.
• Kusurlu hissedilen bölgeler çoğunlukla; kadınlarda kilo ve kalça boyutu, erkeklerde boy ve genital bölge olarak görülür.
• Bu kişilerin kusurlu buldukları ortalama 3 ila 6 farklı bölge olabilir ve bu bölgeler zamanla değişebilir.
• Gün içerisinde kusurlu bulunan bölgelerle yoğun bir şekilde uğraşılır. Bu kişilerin yaklaşık yarısında günde 3 ila 6 saat arasında olabilirken ağır vakalarda bu süre günde 10 saatlere kadar çıkabilir.

Beden Dismorfik Bozukluğu Tanısı Nasıl Konulur?

Beden dismorfik bozukluğu olan kişiler genellikle bir psikiyatrik rahatsızlıkları olduğunu fark etmezler ve bozukluğun temel nedenini ele almak yerine dermatolog veya plastik cerrah gibi kozmetik çözümler bulmaya çalışırlar. Beden dismorfik bozukluğu belirtileri görülen kişilerin bir psikiyatristle görüşmelerini tavsiye edilmelidir.

Beden dismorfik bozukluğu tanısında; DSM 5’e Göre tanı ölçütleri kullanılır. 2014 yılından itibaren beden dismorfik bozukluğu DSM 5’te, obsesif kompulsif bozukluğu ile ilişkili bozukluklar grubunda yer alır. DSM 5 beden dismorfik bozukluğu tanısı şu şekildedir;

1. Başkalarınca gözlenebilir olmayan ya da başkalarınca önemsenmeyecek derecede fiziksel görünümde algılanan bir veya daha fazla kusur veya kusurla meşgul olunması.

2. Hastalığın seyri sırasında bir noktada, birey, tekrarlayan davranışlarda (örneğin aşırı ayna kontrolü, deriyi yolma, güven arayışı) veya zihinsel eylemlerde (örneğin dış görünümünü başkalarıyla karşılaştırma) bulunması.

3. Bu düşünsel uğraşlar, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da sosyal, mesleki veya diğer işleyiş alanlarındaki işlevsellikte düşmeye neden olunması.

4. Dış görünüşle ilgili bu görünüş kaygısı, bir yeme bozukluğunun tanı ölçütlerini karşılayan belirtileri olan bir kişide, vücut yağı ya da ağırlığı ile ilgili kaygılarla daha iyi açıklanamaz.

Beden Dismorfik Bozukluğu Tedavisi Yöntemleri Nelerdir?

Beden dismorfik bozukluğu; düzelme ve alevlenme dönemleri seyreden, kronik, tedavisi zorlayıcı olabilen bir hastalıktır. Beden dismorfik bozukluğu tedavi edilebilen bir hastalıktır. Tedavisinde birden fazla yöntem kullanılmaktadır. Tedavide ilk basamak olarak ilaç tedavisi ve psikoterapi olarak da bilişsel davranışçı terapi kabul edilir. Hastayla iş birliği yapmak tedavi için en önemli basamaktır. Yani hastanın aktif katılımı ve isteği ile beraber hasta ve doktor arası güven ilişkisi son derece önemlidir.

İlaç tedavisi: Uygun ilaç tedavisi ile en sık görülen belirtilerde azalma ve düzelmelerin olması, kişinin sosyal ve mesleki işlevselliğinin artması ve varsa depresyon, anksiyete gibi durumların da tedavi edilmesi hedeflenir. İlaç tedavisinde ilk olarak serotonin geri alım inhibitörleri de denilen antidepresan ilaçlar kullanılır. Antidepresan ilaçlar ile tedavide genelde başarılı sonuçları alınır. Ancak atipik antipsikotik ilaçlar da bazı daha dirençli vakalarda kullanılabilir. Bunun yanında bazı durumlarda yoğun kaygı ve intihar riski olan hastalarda kaygı giderici ilaçlar da kullanılabilir. Özellikle ağır vakalarda ilaç tedavisi ve psikoterapi yaklaşımının beraber uygulanmasını gerekir. Bu tedavi yöntemlerinin ikisinin beraber uygulanması, tek başına uygulanmasına göre çok daha üstün olduğu bilinir.

Psikoterapi yaklaşımı olarak bilişsel davranışçı terapi yöntemi: Genelde haftalık görüşmeler ile başlanan ve 12 ila 18 arası seans süren bir tedavi planlanır. Bu terapi yönteminde beden dismorfik bozukluğu sorunu yaşayan kişilerin dış görünüşlerinde hissettikleri kusurlu bölgeler ile ilgili algılarının ve inançlarının düzeltilmesi sağlanmaya çalışılır. Bu yaklaşım ile hastaların dış görünüşlerini daha gerçekçi değerlendirmelerine yardım etmenin sağlanmasının yanı sıra sosyal etkileşimi artırma, özgüvenin düzeltilmesi, başa çıkma ve gevşeme tekniklerinin öğretilmesi sağlanır. Bunun yanında kişide görülen takıntılı eylemlerin ve tekrarlayıcı davranışların azaltılması hedeflenir. Bu yaklaşım yöntemi özellikle alıştırma tedavisi ve tepki kontrolü benimsenen yaklaşım şeklidir. Ayrıca başka bir psikolojik rahatsızlıktan kaynaklanan beden dismorfik bozukluğu olan kişilerde asıl psikolojik rahatsızlığın tedavisinin üzerinde durulur.

Beden Dismorfik Bozukluğu Testi Nedir?

Beden dismorfik bozukluğu testi veya beden imgesi bozukluğu testi, 2004 yılında olumsuz beden imgesinin varlığını ve şiddetini ölçmek hedefiyle geliştirilmiş bir ölçektir. Ölçekte kişinin kendisinin doldurması gereken 7 soru mevcuttur. 1, 2, 5, 6 ve 7. sorularda A ve B olarak 2 bölüm mevcuttur. A bölümü 1 ile 5 (1=endişem yok, 5=dayanılmaz endişem var) arasında işaretlenecek şıklar içerir, B bölümünde ise sorulan sorunun cevabı için kişinin kendi sözcükleriyle yazılı olarak açıklaması istenir. Test sonunda elde edilen puanın yüksek olması olumsuz beden algısı ve aynı zamanda psikososyal fonksiyonların da olumsuz olduğunu gösterir. Düşük puanlar ise kişinin bedeninde rahatsız edici bir sorunun olmadığını göstermektedir.

1A- Bedeninizde güzel/çekici olmadığı ya da bir kusur bulunduğu için endişe ve sıkıntı yaşadığınız bölgeler var mı?  Bu endişe örneğin; cildiniz (sivilceler, yara izleri, kırışıklıklar, lekeler gibi), saçlarınız (dökülmeler, incelmeler gibi), burnunuz (şekli, büyüklüğü gibi), ağzınız, dudaklarınız, mideniz, eklemleriniz, elleriniz, göğüsleriniz, genital bölgeniz ya da vücudunuzun herhangi bir bölümü ile ilgili olabilir

1B- Görünümünüzle ilgili sıkıntı yaşatan bu endişeler nelerdir? Bu bölgelerin görünümünde sizi endişelendiren özellik nedir? 

2A- Az miktarda endişeleniyor olsanız da, bu düşünce kafanızı çok meşgul ediyor mu? Bu konuyu çok düşündüğünüz, bu düşünceleri durdurmakta zorlandığınız oluyor mu?

2B- Görünüşünüzle ilgili bu düşünceler hayatınızı nasıl etkiliyor, lütfen tanımlayınız?

3A- Görünüşünüzdeki bu kusur ya da kusurlarınız sıkıntı, eziyet ya da ağrıya neden oluyor mu? Ne kadar?  

4A- Görünüşünüzdeki bu kusur ya da kusurlarınız nedeniyle sosyal, mesleki ya da diğer önemli alanlardaki performansınızda azalma oldu mu? Ne kadar?   

5A- Görünüşünüzdeki bu kusur ya da kusurlar sosyal hayatınızı ne kadar etkiliyor

5B- Nasıl etkilediğini açıklayınız.

6A- Bu kusur/kusurlarınız okulunuzu, işinizi ya da örneğin ev kadını iseniz sorumluluklarınızı belirgin olarak etkiliyor mu? Ne kadar?   

7A- Bu kusur ya da kusurlarınız nedeniyle kaçındığınız şeyler var mı? Ne sıklıkta?

7B- Nelerden kaçındığınızı açıklayınız.

Beden Dismorfik Bozukluğu Olumsuz Etkileri Nelerdir? 

Beden dismorfik bozukluğu kişide sosyal, psikolojik, iş ortamı gibi tüm günlük yaşamını ve yaşam kalitesini etkileyebilen bir rahatsızlıktır. Beden dismorfik bozukluğunun olumsuz etkileri aşağıda listelenmiştir:

• Kişinin kendisine karşı gelişen anksiyete, iğrenme, utanma gibi olumsuz duygulara neden olabilir.
• Kusuru kapatmak ya da düzeltmek için çok fazla zaman, enerji ve para harcanır.
• Beden dismorfik bozukluğu olan kişilerin enerjileri kendilerine ve kendi bedenlerine dönük olması nedeniyle çevresi olan iletişimleri bozulabilir.
• Hissedilen kusurunu düzeltmek için çok sayıda kozmetik ve estetik işlemler denenebilir. Bu işlemlerden sonra geçici bir tatmin hissi gelir ve bir süreliğine sıkıntıda bir azalma görülür ancak genel olarak hissedilen kaygı geri döner ve bu kusuru düzeltmenin başka yolları aranır. 
• Bazen bu kişiler tekrarlayan ameliyatlar, medikal tedaviler gibi uygulamaların komplikasyonlarına maruz kalabilir. Bazen bu tedaviler faydasız kalabilir ve hatta öncekinden daha da kötü sonuçlanabilir, bu da hastalığı daha da komplike getirir. 
• Bedensel dismorfik bozukluğu depresyona ve kendine zarar verme düşüncelerine yol açabilir. Beden dismorfik bozukluğu tanısı konan kişilerde intihar düşünceleri ve denemeleri çok sık görülür.

Beden Dismorfik Bozukluğu Hakkında Bilinmesi Gerekenler Nelerdir?

Beden dismorfik bozukluğu tedavi edilmesi gereken bir psikolojik sorundur ve hakkında bilinmesi gerekenler aşağıda listelenmiştir:

• Tarihte ilk kez 1880’li yıllarda Enrico Morselli tarafından, şekil bozukluğu şüphesine kapılarak takıntılı şekilde görünüşlerini kontrol eden kişileri tanımlayıp bu bozukluğu açıklamıştır.
• Beden dismorfik bozukluğu olan kişilerin hastalığın belirtileri ile ilgili yakınmaları için psikiyatrik tedaviye başvurma oranları çok düşüktür. Bu nedenle belirtilerin görüldüğü yaş ile tedaviye başlama süresi arasında genellikle uzun bir süre vardır.
• Hala yeterince tanınmamaktadır ve bu sebeple hastaların çoğu tedavisiz kalmaktadır.
• Bu kişiler genellikle belirtileriyle ilgili içgörüleri zayıftır. Yani bu kişiler aslında herhangi bir sıkıntı yaşadıklarının tam olarak farkında değillerdir.
• Bu kişilerin önemli bir kısmı sanrısal boyuttadır. Yani bazen kendisinde gerçekten hiç olmayan kusuru gerçek sanma yanılgısına düşebilir.
• Beden dismorfik bozukluğu bazen diğer psikolojik tanılarla beraber görülür ve tanısı bunlarla karıştırılabilir. En çok takıntı hastalığı olan obsesif kompulsif, anksiyete bozuklukları ve yeme bozukluğu gibi başka psikolojik tanılar ile karıştırılabilir.
• Bazen bu bozukluğun belirtilerini okuyan birçok insan kendisinde de bu belirtilerin olduğunu düşünebilir. Ancak bu hastalığın belirtilerinin yanı sıra günlük yaşamı ne kadar etkilediğine de bakılır. Yani sadece bazı belirtilerin görülmesi durumunda kişiye beden dismorfik bozukluğu tanısı konulmaz.
• Yapılan bir çalışmaya göre en sık kusur bulunan bölgeler sırasıyla cilt, saçlar,  burun, gözler, bacaklar ve kadınlar için göğüsler, erkekler için göğüs kaslarıdır.

Beden Dismorfik Bozukluğu Kimlerde Görülür?

Beden dismorfik bozukluğu cinsiyet olarak hem erkekleri hem de kadınları etkilese de kadınlarda biraz daha fazla görülür. Bunun yanında iş yapmayan kişilerde çalışan insanlardan daha yüksek oranda olduğu da görülür. Yaşamın dönemlerine bakılacak olursa ergenlik ve genç yetişkinlik dönemlerinde beden dismorfik bozukluğu daha sık görülür.